هونتەر هاستینگس
و: د. پژواک کوکەبیان
لە هەموو شوێنێک بەس ئابووری باسه و سیاسەت لە هیچ شوێنێک نییە
ئایا هیچ هیوایەک هەیە لە جیهانی ڕۆژئاوادا کە هاوڵاتیانی تاکەکەسی بتوانن هەندێک ئازاد بکەن لە گەشەی بێ بەزەیی و زیندانیکردنی حکومەت؟ لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، خەرجییەکانی حکومەت، نوێنەرێکی گونجاو بۆ دەسەڵاتەکەیان بەسەر ئێمەدا، هەموو ساڵێک زیاد دەکات، جگە لە چەند کەمینەیەک بلپس. دۆخی هاوڵاتیان زیاتر و زیاتر دەبێت ئێمە قسەیەکی کەممان هەیە و کاریگەرییەکی کەممان هەیە لەسەر باجەکانمان، چاودێری تەندروستیمان، وزە و سەرچاوەکانی ئاو و تێچووەکانمان، بێ ئەوەی باسی ئەو یاسا کۆمەڵایەتیانە بکەین کە حکومەت سنووردارمان دەکات. هەروەها ژمارەی یاسا و ڕێساکان بە بەکارهێنانی نوێنەری لاپەڕەکان لە تۆماری فیدراڵیدا هەموو ساڵێک زیاد دەکات و ژمارەیەکی کەم لە یاساکان لادەبرێن. حکومەت ڕۆژ بە ڕۆژ زیاتر و زیاتر لە ئێمە نزیک دەبێتەوە.
وڵاتێکی ڕۆژئاوایی هەیە کە دەتوانین سەیری بکەین بۆ بینینی هیوایەک. ئەو وڵاتە سویسرایە. لە وڵاتێکی بچوکی بێ کەنار دەریادا کە لە ڕێگای سەرچاوە سروشتییەکانەوە جگە لە ئاو، خەڵک ئاستێکی بەرزی خۆشگوزەرانییان دروستکردووە لەسەر بنەمای داهێنان و سەرمایەداری داهێنەرانە.
ئابووری ۱۰۰٪ – سیاسەت (سفر) ٪
پێش دەستووری ساڵی ۱۸۴۸، سویسرا کۆنفیدراسیۆنێکی دەوڵەت بوو، کە هەریەکەیان سەربەخۆ و سەربەخۆ بوون و بە پەیماننامەی بەرگریکردنی هاوبەش لە دوژمنکاری دەرەکی بەیەکەوە بەستراونەتەوە. وەک وڵاتێک، لە ڕووی ئابوورییەوە پێشکەوتووترین وڵات بوو. لە ڕووی ئایینی و ڕەگەزییەوە جۆراوجۆر بوو، زۆر داهێنەرانە و بەرهەمدار بوو. ئەو هەگوینۆتانەی لە فەڕەنسا دەرکران لە جەنگە ئاینییەکاندا دەستیان بە پیشەسازی کاتژمێری سویسری کرد و پرۆتستانتە ئەڵمانییەکان کە لە سەرکوتکردنی کاسۆلیکییەکان ڕزگاریان بوو کۆمپانیای پیشەسازی گەورەیان دامەزراند. تیشک خستنە سەر زانین و پەروەردە بۆ قەرەبووکردنەوەی نەبوونی سەرچاوە سروشتییەکان، و سویسرییەکان بازرگانێکی تۆڕی جیهانی و وزەدار بوون.
“ئابووری لە هەموو شوێنێک بوو و سیاسەت لە هیچ شوێنێکدا نەبوو” دەستەواژەیەک بوو کە بەکارهێنرا بۆ وەسفکردنی ئەم نەتەوە بازرگانییە بەرهەمهێنەر و وزەدار و داهێنەرە لە ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەدا. چ وێنەیەکی سەرنجڕاکێشی ئازادی ئابووری کە بەهۆی دەرهێنانی سیاسییەوە بارگرانی لەسەر نییە، بەو وەسفە دروست دەکرێت.
سویسرا توانیویەتی هەندێک لەو تایبەتمەندییانە بپارێزێت سەرەڕای ئەوەی کە لە سەدەی بیستەمدا ڕوویداوە. تا ساڵی ۱۹۹۹ لەسەر ستانداردی زێڕ مایەوە و بەرگری لە نێودەوڵەتیبوون کرد تا ئەو کاتەی لە ساڵی ۲۰۰۲ چووە ناو نەتەوە یەکگرتووەکان. لە ڕاستیدا، نێودەوڵەتیبوون ئەوەیە کە تاکەکەسی سویسرای وەک نەتەوەیەک تێکداوە. لێشاوی ئێم بی ئەی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا و مافیای ماکینزی سویسرا ڕادەکێشێت بەرەو نزمترین ڕێژەی هاوبەشی ستانیزم و دەستێوەردان. یەکێتی ئەوروپا ئامانجی ئەوەیە سویسرا ڕێککەوتنێکی دوولایەنە واژۆ بکات کە بێگومان دەبێتە هۆی ئەوەی برۆکسل هەنگاو بە هەنگاو سۆسیالیزمی فرەکەلتووری خۆی بسەپێنێت، هەروەک چۆن بەسەر بەریتانیادا سەپاند.
لەگەڵ ئەوەشدا، سویسرا بەلایەنی کەمەوە شەش سوودی پێکهاتەیی هەیە کە بۆ ماوەیەکی درێژتر لە پێش هاوڕێکانیدا دەهێڵێتەوە.
.
۱- لامەرکەزیەت
سویسرا کۆنفیدراسیۆنێکی 26 کانتۆنە لە ساڵی ۱۸۴۸ زیاتر لە پێش ساڵی ۱۸۴۸، بەڵام ئەرکەکانی حکومەتی ناوەندی سنووردارن. دەستوورێکی نەتەوەیی هەیە، هێزێکی سەربازی و ئاسایشی نەتەوەیی، یەک دراو و بانکی ناوەندی و سیاسەتی دەرەوەی نیشتمانی. بەڵام خەڵک توانیویەتی دەسەڵاتەکانی حکومەتی ناوەندی بە ڕێژەیەکی زیاتر لە ئەمریکا بپارێزێت. جەیمس مەدیسۆن بەڵێنی دا، بەڵام دەستورەکەی نەیتوانی جێبەجێی بکات. سویسراييه كان باشتر بوون.
۲- لاوەکی
دووەم: بنەمای چارەسەرکردنی هەموو کێشە و گرفتەکانە لە نزمترین ئاستدا. زۆربەی باجەکان لەسەر ئاستی شارەوانی و کانتۆن سەپێنراون. حکومەتی هەرێم نزیکەی 20٪ی مووچەی فەرمانبەران دابەش دەکات ئەمە دڕندەی حکومەتی ناوەندی برسی دەکات. هاوڵاتیان زیاتر لە دەوری حکومەتە ناوخۆییەکانیان و بڕیارەکانی باج و خەرجکردن بەشداری دەکەن. ئەوان دەتوانن بە پێیەکانیان دەنگ بدەن و بڕۆن بۆ شارێکی تر یان کانتۆنێکی تر ئەگەر هەست بکەن بارودۆخەکەیان باشتر دەکات.
۳- دیموکراسی راستەوخۆ
لە سویسرا، خەڵک سەروەرن. یەکێک لەو ڕێگایانەی کە سەروەرییەکەیان پارێزراوە لە ڕێگەی ڕێرێندای ئاساییەوەیە، کە تێیدا خەڵک دەنگ دەدەن لەسەر بابەتەکانی سیاسەتی نەتەوەیی، یاسا و پێشنیاری گۆڕانکاری دەستووری. بە شێوەیەکی ئاسایی ڕێژەیەکی زۆر لە دەنگدەران هەیە بۆ ئەم ڕێژەیە و خەڵک کۆنترۆڵی ڕاستەوخۆی دیموکراسی حکومەتەکەیان بە جددی وەردەگرن.
٤- بازرگانی ئازاد
گفتوگۆیەکی کەم هەیە لەسەر بازرگانی ئازاد لە سویسرا. پێویستە. ئەمە وڵاتێکە کە زۆر پشت دەبەستێت بە هاوردەکردنی پێداویستییە بنەڕەتییەکان – وزە، خۆراک، کاڵا. لەبەر ئەوە ستراتیژی پیشەسازی هەناردەکردنی ستراتیژی پەرەپێدا: بەرهەم و خزمەتگوزارییە بەها بەرزەکان کە داواکاری جیهانی دابین دەکەن. کاتژمێرەکان نموونەی بەناوبانگن. ئەمڕۆ تەکنەلۆژیای بایۆلۆجی و تەکنەلۆژیای تر هەمیشە بازرگانی ئازاد مەرجی پابەندبوون بووە بۆ خۆشگوزەرانی سویسرا.
٥– بێلایەنی
لە سیاسەتی دەرەوە و دیپلۆماسیدا، سویسرا بە ناوبانگ بێلایەن و دوژمنکارانەیە. ئەمە لەگەڵ بازرگانی ئازادی جیهانیدا دەڕوات – دروستکردنی دوژمن بەرهەمی پێچەوانە دەبێت. سویسرا خزمەتی سەربازی و ناچاری هەیە، بەڵام تەنها بۆ بەرگریکردن لە داگیرکەرانی دەرەکی. جەنگ بەربەستی یەکەمە لەبەردەم پێشکەوتنی ئابووریدا و بنیاتنانەوەی سیاسی دوای جەنگ زۆرجار کارەساتێکی خراپترە لە وێرانکاری فیزیکی خودی جەنگ. سویسرا هەموو ئەمانەی بە دوور گرت.
٦– داهێنانی بازرگانی
سویسرا لە ڕیزبەندی ئەو وڵاتانەدایە کە بە ئاسانی بازرگانی دەکەن، هەرچەندە ڕیزبەندییەکەی لە سەدەی ۲۱ خراپتر بووە. ئەوە ئاسانە کە کۆمپانیایەک دەست پێ بکەیت، باج بە ڕێژەیەکی کەم و یاساکان شەفافن. ژمارەیەکی زۆر لە کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان سویسرا بۆ بارەگای سەرەکی خۆیان هەڵدەبژێرن. داهێنان لە پەروەردە و تۆڕێکی سەنتەری توێژینەوەدا چەسپاوە کە نوێنەرایەتی وەبەرهێنان دەکات لە خەڵک و زانیاریدا. لە دەروونی تاک و دامەزراوەکانی نەتەوەدایە
- تەواو نییە بەڵام باشترە
سوید بە هیچ شێوەیەک وەک دەوڵەتێکی نەتەوەیی تەواو نییە. هەموو چەمکی دەوڵەتی نەتەوەیی زیان بە ژیانی تاکەکانی ئەو کەسانە دەگەیەنێت کە تێیدا دەژین و دروستیان دەکەن، چەمکەکە پێویستی بە داهێنانێکی زۆر تێکدەرانە هەیە. لەوانەیە ئەوە سویسرییەکان بن، لەگەڵ نەریتی لامەرکەزیەت، لاوەکی، دەستپێشخەری تاکەکەسی و بازرگانی ئازاد لە بیرۆکەکاندا کە دەبنە ئەوانەی داهێنان جێبەجێ دەکەن. ئەمەش لە کاتێکدا نییە کە ئەوان لە لایەن نێودەوڵەتییەکانەوە لە یەکێتی ئەوروپا، سندوقی دراوی نێودەوڵەتی نەتەوە یەکگرتووەکان و ماکینزی سەرسام نەبن پێش ئەوەی بتوانن بچنە دەرەوە. ئابووری بەرامبەر بە سیاسەت ئێمە هیوای ئابووری لە هەموو شوێنێک و سیاسەت لە هیچ شوێنێکدا دەخوازین، بەڵام سەلمێندراوە کە مەحاڵە بەردەوام بین. ئەو ڕاستییەی کە ئابووری جارێک لە سویسرا سەرکەوتوو بوو هیوامان پێدەبەخشێت کە بتوانن دووبارە سەروەری خۆیان دامەزرێنن.
لە سەرەتادا لەلایەن سەنتەری تاکەکەسییەوە بڵاوکراوەتەوە.
نووسەر:
هانتەر هاستینگس
هانتەر هاستینگس ئەندامی پەیمانگای میسزه، ڕاوێژکاری بازرگانی و هاوسەرۆکی دامەزراوەی پەروەردەی ڕزگارکردنی کالیفۆرنیایە. هەروەها میوانداری پۆدکاستی ئابووری بۆ بازرگانی دەکات. دەتوانیت نووسینەکان هانتەر لەسەر بازرگانی لە hunterhastings.com. بدۆزیتەوە.
سەرچاوە
