عارف قوربانی
لە بنەڕەتدا کێشەى کەرکووک، کێشەیەکى ئیدارى نییە لەنێوان کورد و دەوڵەتى ئێراق، بەڵکو پرسى ناسنامەى کەرکووک جەوهەرى کێشەکەیە. ئەم کێشەیەش هەر لە دەستپێکى لکاندنى ویلایەتى موسڵ بە ئێراقى عەرەبییەوە دەست پێدەکات، چونکە نەتەوەى سەردەستەى زاڵ لە یەکەم چرکەساتى بەستنەوەى کەرکووک بە ئێراقەوە هەوڵەکانى بۆ گۆڕینى ناسنامەى شارەکە دەستپێکردووە. بە درێژایى دەیان ساڵ دواتریش ئیدارەى شارەکە هەر بە دەستى کوردەوە بووە، بەڵام ستراتیجى دەوڵەت گۆڕینى ناسنامەى شارەکە بووە نەک ئیدارەکەى.
لە بەرانبەر ئەو ستراتیجەى دەوڵەت بۆ گۆڕینى ناسنامەى کەرکووک لە شارێکى کوردستانییەوە بۆ شارێکى عەرەبى، کوردیش بەپێى هەلومەرج و قۆناخبەندى سیاسەتەکانى تەعریب، خەباتى کردووە بۆ پارێزگارى لە ناسنامە نیشتمانییەکەى. سەربارى ئەوەى لە ۹٨ ساڵى رابردووى دوو نێوانى لکاندنى کەرکووک بە ئێراقەوە بۆ ئێستا، دەوڵەتى ئێراق بۆ یەک چرکە دەستى لە سیاسەتى تەعریب هەڵنەگرتووە، بەڵام هەر نەیتوانیوە بەرگە کوردستانییەکەى کەرکووک دابماڵێت و ناسنامەى عەرەبى بەباڵادا ببڕێت.
ئەوەى پارێزگارى لە پاراستنى ناسنامە نیشتمانییەکەى کەرکووک کردووە، هەر بە تەنیا حیزبى سیاسیی کوردى و بزووتنەوە چەکدارییەکەى نەبوون، چونکە سەردەمانێکى زۆر کورد هیچ حیزبێکى سیاسى نەبووە، بەڵام خەباتى پارێزگاریکردن لە ناسنامەى کوردستانیەتى کەرکووک هەر هەبووە. پێش ئەوەى کورد دەست بە خەباتى چەکداریش بکات، خەباتى رووبەڕووبونەوەى تەعریب هەر هەبووە. ئەوانەى بەرەنگارى سیاسەتى تەعریب ببوونەوە و پارێزگارییان لە رەسەنایەتیی ناسنامە نیشتمانییەکەى کەرکووک دەکرد، کوردەکانى کەرکووک بوون. کورد لەو جوگرافیایە بەبێ ئەوەى کورد حیزبی سیاسى هەبێت، بێ ئەوەى کورد شۆڕشى چەکدارى هەبێت، ئەوان خۆیان لە ماڵەکانى خۆیانەوە بە مانەوەیان لەسەر زێدى خۆیان، بە پارێزگارى لە زمان و کولتوور و دابونەریتە کوردەوارییەکانیان، توانییان رێگە لەوە بگرن ناسنامەى شارەکەیان بگۆڕێت.
مەبەستمە بڵێم بۆ هەر هەلومەرج و قۆناخێکى ئەو مەترسى و هەڕەشانەى لەسەر کەرکووک بوون، بە شێوازێکى خەبات توانراوە بەر لە مەترسییەکان بگیرێت، مەرج نییە خەباتەکە پێویستى بە رشتنى خوێن و خەباتى چەکدارى بووبێت. سەردەمانێک کە هەموو شتێکى کورد یاساخ بوو، هەر مانەوە لە کەرکووک، پاراستنى زمان و کولتوور و دابونەریتى کوردەوارى لەلایەن خەڵکى کەرکووکەوە گەورەترین خەبات و تێکۆشان بووە بۆ پاراستنى ناسنامەکەى، ئەوە کوردەکانى کەرکووک بوون بەرگەى هەموو جۆرە زووڵم و ستەمێکیان گرت، بەڵام توانییان بەو جۆرە ناسنامەى کوردستانیەتى شارەکەیان بپارێزن.
ئێستاش سەربارى ئەوەى کەرکووک لەژێر کۆنترۆڵى نەتەوەى سەردەستەى عەرەبدایە، لێشاوى تەعریبى نوێى بەتەشەیوع موتوربەکراو بەچڕى لەسەر تەواوى ناوچە کوردستانییەکانى دەرەوەى ئیدارەى هەرێمی کوردستان، لەگەڵ ئەوەى بەهۆى حەشدى شەعبییەوە هەژموونێکى زۆریان بەسەر ناوچەکەدا سەپاندووە، بەڵام نەیانتوانیوە شەرعیەتێکى واقیعى و یاسایى بۆ ئەم قۆناخە دەستەبەر بکەن. هەموو رێگەیەکیان گرتووەتەبەر بۆ بەدەستهێنانى ئەو شەرعییەتە یاساییە تا ئەوەى هەیە بیکەن بە ئەمرى واقیع. بۆ ئەمەش پەنایان بردووەتە بەر هەڵبژاردنى ئەنجوومەنى پارێزگاى کەرکووک کە پێشتر و لە ساڵى 2005 وە رێگەیان نەداوە هەڵبژاردنى دیکەى تێدا ئەنجام بدرێت. چونکە لەوە دەترسان ئەوکات بەهۆى هەڵبژاردنەوە هەژموونى زاڵى کورد ببێتە ئەمرى واقیع و رەوایەتییەکى یاسایی وەرگرێت، بەڵام لەدواى گۆڕانکارییەکانى دواى 16ـى ئۆکتۆبەر ئێستا هەلومەرجەکە بە قازانجى خۆیان دەبینن و دەیانەوێ ئەوەى نەیانهێشت کورد بە دەستى بهێنێت، خۆیان بەدەستى بهێنن.
بۆیە بۆ کورد گرنگە لەوە تێبگات ئەم پرۆسەیە تەنیا پرۆسەیەکى هەڵبژاردنى ئاسایى نییە بۆ ئیدارەى شارەکە، وەک سەرەتا ئاماژەم پێدا لە بنەڕەتیشەوە بۆ کورد کێشەکە کێشەى ئیدارى و بەڕێوەبردنى شارەکە نییە، ئەوەندەى پرسێکى نیشتمانییە و پەیوەندى بە ناسنامەى شارەکەوە هەیە. کورد لەم قۆناخەدا بۆ رووبەڕووبونەوەى ئەو هەڕەشە و مەترسییانەى لەسەرێتى، پێویستى بە سەلماندنەوەى پێگەى خۆى هەیە. پێویستى بەوەیە ئەوە بسەلمێنێتەوە وەک چۆن لە رابردوودا بە دەیان ساڵ بەڕێوەبردنى سیاسەتى تەعریب نەتوانرا پرۆسەى لە کوردیخستنى کەرکووک سەربگرێت. دەبێت ئێستاش ئەوە بسەلمێنێتەوە بە مانەوەى پێگە بەهێزەکەیەوە ئەم سیاسەتەى نوێى تەعریبیش لەگۆڕدەنێتەوە.
سەربارى بەڕێوەبردنى هەمان ستراتیجى سەدام لەلایەن شیعەکانەوە بۆ تەعریبى ناوچەکە، خۆشبەختانە لەڕووى ژمارەوە کورد هێشتا هەر زۆرینەى کەرکووکە، بەڵام لەبەرئەوەى ئەمە پرۆسەى بەشداریکردنە لە هەڵبژاردن، وەک سەرلەنوێ خۆ تۆمارکردنەوە وایە لە سەرژمێریکردن. ئەگەر نەچێت بۆ بەشدارى لەو پرۆسەیە، تۆ نابیتە ژمارە لەو هاوکێشە و ململانێیەى رووبەڕووى کەرکووک بووەتەوە.
لێرەدا ئایدۆلۆجیا و بیروباوەڕى سیاسى گرنگ نییە، گرنگ نییە دەنگ بە کام لایەنى کوردى دەدەیت، بەڵام گرنگە وەک کوردێک دەنگ بە لیستێکى کوردى بدەیت، چونکە سەرئەنجام تۆمار دەکرێت لیستە کوردییەکان چەند دەنگیان هێناوە، کۆى ئەو دەنگەى لیستە کوردییەکان دەبێتە سەلماندنەوەى ئەو ژمارەیەى بۆ پێناسەکردنەوەى ناسنامە نیشتمانییەکە پێویستە.
بۆیە بەشداریکردن لە دەنگدان بۆ هەلومەرجى ئەمڕ بەشداریکردنە لەو خەباتە دوورودرێژەى لە باو و باپیرانمانەوە لەپێناو پارێزگارى لە ناسنامە نیشتمانییەکەى کەرکووک کاروانەکەى خراوەتەڕێ. نابێت هیچ هۆکارێک مرۆڤى کورد ساردبکاتەوە لەوەى لەم کاروانە بکشێتەوە. ئەگەر رۆژگارێک بۆ بەگژداچوونەوەى سیاسەتەکانى بەعس، کورد ناچاربوو بە رشتنى خوێن و قوربانیدانى زۆر پارێزگارى لە کەرکووک بکات، لانى کەم ئێستا بۆ بەگژداچوونەوەى تەعریبى نوێى سەردەمى دەسەڵاتدارێتى شیعى پێویستمان بە رشتنى خوێن و قوربانیدان نییە، بە بەشداریکردن لە پرۆسەى هەڵبژاردن و دەنگدان بە هەر لیستێکى کوردى کە دڵت دەیخوازێت، دەتوانین ئەگەرەکانى ئەو هەڕەشە و مەترسییانە دوورتر بخەینەوە کە ئێستا لەسەر کەرکووک هەن. کە دەشڵێن کەرکووک، لەبەر ئەوەیە بووەتە ناسنامە و چەقى کێشەکان، ئەگینا ئەمە بۆ هەموو ناوچە کوردستانییەکانى دەرەوەى ئیدارەی هەرێمی کوردستان هەر راستییەکى چەسپاوە، لە بەدرەوە بۆ شنگال.
بۆیە هیواى ئەوە دەخوازم هەر کوردێک لە شنگال و دەشتى نەینەوا، لە کەرکووک و خورماتوو، لە گەرمەسێر لە خانەقین و بەدرە و جەسان، مافى دەنگدانى هەیە، پاش دوو رۆژی دیکە کە رۆژى هەڵبژاردنى ئەنجوومەنى پارێزگاکانە، بەشدارى لەو پرۆسەیە بکات و بە دەنگەکەى بەشداربێت لە رەتکردنەوەى تەعریبى نوێ، لە سەلماندنەوەى کوردستانیبوونى ناوچەکەى.
