یکی از مهمترین و ارزشمند ترین اسناد در معرفی سرزمین «ایران اصلی» و نیز یکی از مدارک انکار ناپذیر در شناخت «ایران باستانی و تاریخی»، همانا معرفی آن توسط مرحوم «حکیم ابوالقاسم فردوسی» در کتاب گرانسنگ «شاهنامه» است، که در آن از نام و عنوان «ایران» و نیز نام شهرها و مناطق مهم ایران به صراحت و مکرر یاد شده است.
حکیم توس فردوسی نامدار، شهرهای مشهور «ایران باستانی و تاریخی» را حدود آن را این گونه توصیف می‌کنند:
هران شهر کز مرز «ایران» نهی
بگو تا کنیم آن ز ترکان تهی
وز آباد و ویران و هر بوم و بر
که فرمود کیخسرو دادگر
از «ایران» بکوه اندر آید نخست
در «غرچگان» از بر بوم بست
دگر «طالقان» شهر تا «فاریاب»
همیدون در«بلخ» تا«اندرآب»
دگر «پنجهیر» و در«بامیان»
سر مرز «ایران» و جای «کَیان»
دگر «گوزگانان» فرخنده جای
نهادست نامش جهان کدخدای
دگر «مولیان» تا در«بدخشان»
همینست ازین پادشاهی نشان
فروتر دگر«دشت آموی» و زم
که با شهر«ختلان» براید برم
چه «شگنان» وز«ترمذ» ویسه‌گِرد
«بخارا» و شهری که هستش «بَگِرد»
همیدون برو تا در«سغد» نیز
نجوید کس آن پادشاهی بِنیز
وزان سو که شد رستم گُردسوز
سپارم بدو کشور «نیمروز»
ز کوه و ز هامون بخوانم سپاه
سوی باختر برگشاییم راه
بپردازم این تا در«هندوان»
نداریم تاریک ازین پس روان
ز «کشمیر» وز«کابل» و«قندهار»
شما را بوَد آن همه زین شمار
چنانچه دیدیم، اگر کسی آشنایی اندکی با نقشه «اوغونستان» امروزی داشته باشد، متوجه خواهد شد که اکثریت مطلق شهرها و مناطقی که در شعر حکیم توس به عنوان شهرها و نواحی «ایران اصلی» و تاریخی ذکر شده؛ همانند: غرچگان(غرجستان و هزارستان کنونی)، بُست، طالقان، بلخ، گوزگانان (جوزجان) فاریاب، کابل، قندهار، نیمروز، بامیان، پنجهیر، اندرآب، بدخشان … همگی در این قلمرو قرار دارند.
در نامه «پیران» به «گودرز» می خوانیم که سردار تورانی از شهرهای ذیل به عنون شهرهای عمدۀ ایران یاد می کند و متعهد می شود که در قبال صلح با ایرانیان، این شهرها و نواحی را از سپاه تورانی تخلیه کند:
هر آن شهر کز مرز ایران نهی/ بگو تا کنم آن ز ترکان تهی
از ایران به کوه اندر آید نخست/ در غرچگان از بر بوم بُست
دگر طالقان شهر تا فاریاب/ همیدون در بلخ تا اندرآب
دگر پنجهیر و در بامیان/ سر مرز ایران و جای کیان
دگر گوزگانان فرخنده جای/ نهادست نامش جهان کدخدای
دگر مولیان تا در بدخشان/ همین است از این پادشاهی نشان
فروتر دگر دشت آموی و زم/ که با شهر ختلان برآید برم
چو شگنان و ترمذ و ویسه گرد/ بخارا و شهری که هستش به گرد
همیدون برو تا در سغد نیز/ نجوید کسی پادشاهی به چیز
وزان سو که شد رستم گردسوز/ سپارم به او کشور نیمروز
ز کوه و ز هامون بخوانم سپاه/ سوی باختر برگشایم راه
بپردازم این در هندوان/ نداریم تاریک از این پس روان
ز کشمیر و ز کابل و قندهار / شما را بود آنهمه زین شمار
و زان سو که لهراسب است جنگجوی/ الانان و غَر در سپارم بدوی
اگر کسی آشنایی اندکی با نقشه افغانستان داشته باشد متوجه می شود که شهرها و مناطقی که در این شعر به عنوان شهرها و نواحی ایران ذکر شده مانند غرچگان، بُست، طالقان، بلخ، فاریاب، مرو، کابل، قندهار، نیمروز، بامیان، پنجهیر، اندرآب، بدخشان و … همگی در قلمرو افغانستان امروز قرار دارند.
حقیقت این است که بیش از نود درصد شهرهایی که در شاهنامه از آنها نام برده شده، در بخش شرقی فلات ایران و افغانستان امروزی واقع شده اند.
جایی که فردوسی ایران مینامد شهرهای افغانستان امروزی میباشد.فردوسی در شاهنامه، شهرها و نواحی ایران را اینگونه معرفی میکند .
فردوسی در شاهنامه، شهرها و نواحی ایران را اینگونه معرفی میکند .
