تخریب و بی‌اهمیت جلوه دادن میراث فرهنگی بلوچستان توسط حاکمیت

مُھیم بلوچ-سرخوش


این نوشته را مدیون کسانی یا بھتر بگویم کسی میدانم کہ بحث تخریب میراث فرھنگی بلوچستان را دیشب در کلابھاوس مطرح کردند و بمن انگیزہ دادند تا این چند سطر را بہ مگارش در آورم۰

میراث فرهنگی مجموعه‌ای از آثار مادی و معنوی است که یک ملت در طول تاریخ آفریده و نسل به نسل منتقل کرده است. این میراث می‌تواند شامل بناهای تاریخی، قلعه‌ها، برج‌ها، مساجد، محوطه‌های باستانی و صنایع دستی باشد؛ یا زبان، موسیقی، شعر، آیین‌ها و دانش بومی؛ و حتی طبیعتی که با فرهنگ مردم پیوند خورده است. میراث فرهنگی تنها سنگ و خاک یا مجموعه‌ای از اشیاء نیست، بلکه حافظه‌ی تاریخی و هویت جمعی یک ملت است.

برای ملت بلوچ، این میراث نه تنها سند وجود تاریخی بلکه نماد مقاومت و بقا در برابر سلطه‌های پیاپی است. تخریب و نابودی آن یعنی پاک کردن گذشته و تلاش برای بریدن پیوند نسل امروز از ریشه‌های خود. اما در بلوچستان ده‌ها و صدها اثر تاریخی رها شده‌اند تا به مرور زمان ویران شوند. قلعه دوست‌محمدخان معروف بہ قلعہ ناصری در پهره به تلی از خاک بدل شدتوسط حکومت و فقط دیوار اطراف آن باقی است۰ برج نیازخان/برج هارون در سوراپ کہ متعلق بہ اجداد طایفہ برھانزھی است در خفا از میان رفت۰ قلعہ تاریخی بمپور باقدمت قرنھا فقط کلوخ ھائی از آن باقی ماندہ است۰ ھمچنین قلعہ ھا و آثار باستانی در شستون، سرباز لاشار، سرح گیاوان، رودبار و بسیاری دیگر از آثار تاریخی در حال فروریختن‌اند، بی‌آنکه کمترین تلاشی برای نگهداری از آن‌ها صورت گیرد. دولت مرکزی در همان حال میلیاردها تومان صرف بازسازی تخت جمشید، پاسارگاد و مقبرہ ھای امام شیعہ در ایران و عراق کرده اما به آثار بلوچستان کمترین توجهی نشان نداده است.

نمونه بارز این سیاست، سرنوشت شهر سوخته است؛ تمدنی پنج‌هزار ساله که از مهم‌ترین مراکز باستانی جهان به شمار می‌رود. در کاوش‌های آن، نخستین چشم مصنوعی، نخستین جراحی جمجمه، انیمیشنی کهن و آثار شگفت‌انگیز دیگری کشف شد. طبیعی بود که چنین گنجینه‌ای باید در همان بلوچستان و در موزه‌ای محلی نگهداری شود تا مردم بومی خود را در آینه‌ی تاریخ ببینند و گردشگران برای دیدن آن به منطقه کشیده شوند. اما بخش عمده‌ی این آثار به جای بلوچستان به تهران و مراکز دیگر منتقل شد. این انتقال در واقع نوعی غارت و دزدی فرهنگی است که ملت بلوچ را از میراث خود محروم می‌سازد.

فراتر از این، حکومت‌ها کوشیده‌اند هویت شهر سوخته را نیز جعل کنند. در روایت رسمی جمهوری اسلامی، این تمدن به گروهی مهاجر که بلوچ‌ها آنان را «زابُلی» می‌نامند، نسبت داده می‌شود. رژیم آنان را «سیستانی» معرفی کرده و تمدن شهر سوخته را به نام این گروه تبلیغ می‌کند. این در حالی است که منطقه سیستان تا حدود صد تا دویست سال پیش کاملاً بلوچ‌نشین بوده و اکثریت جمعیت آن همچنان بلوچ‌اند. حضور مهاجران زابلی نتیجه‌ی سیاست‌های مهندسی جمعیتی دولت‌های مرکزی است. در واقع، نه تنها اشیای شهر سوخته را از بلوچستان ربوده‌اند، بلکه هویت آن را نیز از ملت بلوچ سلب کرده‌اند.

این سیاست یک هدف روشن دارد: پاک‌سازی فرهنگی و محو ریشه‌های تاریخی بلوچ. حکومت می‌کوشد گذشته‌ی ملت بلوچ را بی‌ارزش جلوه دهد، تاریخ را به نام دیگری ثبت کند و امروز بلوچ را به حاشیه براند. تخریب آثار تاریخی، انتقال اشیای باستانی، تغییر نام‌های جغرافیایی، تغییر اسامی شھرھا، روستاھا، حذف زبان بلوچی از آموزش و نادیده گرفتن آیین‌ها و موسیقی غنی بلوچی همه حلقه‌های یک پروژه واحدند.

با این همه، میراث فرهنگی بلوچ هنوز زنده است اما بمرور زمان تضعیف و در برخی زمینہ ھا کمرنگ شدہ است۰ هر واژه بلوچی، هر قطعه موسیقی، هر نقش سوزن‌دوزی و هر دیوار نیمه‌ویران یک قلعه، بخشی از حافظه‌ی تاریخی ملت بلوچ را حمل می‌کند. حفظ این میراث یعنی بازسازی اعتماد به نفس ملی و ایستادگی در برابر آسیمیلاسیون. اگر این آثار در محل خود نگهداری و بازسازی شوند، نه تنها غرور تاریخی بلوچ‌ها زنده خواهد شد، بلکه گردشگران داخلی و خارجی به منطقه خواهند آمد و معیشت مردم تقویت خواهد شد.

امروز بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد که جوانان و روشنفکران بلوچ در برابر این سیاست‌ها بایستند. مستندسازی آثار، ایجاد کمپین‌های رسانه‌ای، فشار به نهادهای بین‌المللی، تشکیل گروه‌های محلی برای حفاظت از بناها و حتی تعمیرهای ساده با دانش بومی می‌تواند گام‌های اولیه در این مسیر باشد. بلوچ‌ها باید بدانند که هیچ‌کس جز خودشان حافظ واقعی تاریخ‌شان نخواهد بود.

میراث فرهنگی بلوچستان قلب تپنده‌ی هویت این ملت است. تخریب آن یعنی خاموش کردن حافظه‌ی تاریخی، و پاسداری از آن یعنی زنده نگاه داشتن روح مقاومت و آزادی‌خواهی. تاریخ بلوچستان را نمی‌توان نابود کرد، مگر آنکه خود بلوچ‌ها از پاسداری آن دست بکشند کہ متاسفانہ این انتقاد بہ خود ما بلوچھا ھم وارد است کہ بہ میث فرھنگی مان آنچنان کہ شایستہ اش است اھمیت کافی نمی دھیم۰ بلوچ بیدار شو تا نسلت نابود نشدہ حرکت کن۰ اما وقتی کہ ۱۰ تا ۲۰ میلیون مھاجر را بہ بلوچستان گسیل کردند آنوقت خیلی دیر خواھد شد تا وضعیت را بہ قبل تغییر داد۰