سالنامه کوردی

د. پژواک کوکبیان

این نوشتار پیشنهادی تئوریک و روشی کاربردی جهت استاندارد نمودن سالنامه و تقویم کوردستانی می‌باشد، در انتهای نوشتار روش و برنامه کاربردی جهت تبدیل از/به تاریخ های میلادی، کوردی، هجری و خورشیدی ارائه می‌گردد.

سرآغاز

مبدا سالنامه مادی/کوردی

نحوه محاسبه

تبدیل سالنامه

سرچشمەها

سرآغاز

تقویم کوردی یکی از تقویم های جهان است که برخلاف دیگر تقویمهای جهان که عموما مبدا آنها رویدادی آیینی و مذهبی می‌باشد، این تقویم آغاز سال جدید خود را با رخدادی حماسی و بنیانگذاری امپراطوری ماد جشن می‌گیرد. در میانه قرون وسطی تحت فشار کلیسا آغاز سال و تقویم میلادی بە روز و هفته تولد و میلاد عیسی پسر مریم منتقل می‌شود(١). مبدا تقویم ایران هم مذهبی است زیرا که سالنامە و تقویم شمسی، هجرت حضرت محمد از مکه به مدینه را به عنوان رخداد مهم و سرآغاز تاریخ خود میداند. این مبدأ مطابق روز جمعه ١٩ مارس ٦٢٢ میلادی (یولیانی- Julian) است. اولین بار عبارت “هجری شمسی” در تقویم رسمی ١٣٠٣-١٣٠٤ هجری قمری استفادە شد. این تقویم را عبدالغفار نجم الدوله (١٢٥٩-١٣٢٦ قمری) استخراج کرده بود که در بالای صفحات آن برای نخستین بار عبارت سال هجری شمسی ١٢٦٥ ذکر می شود. عبدالغفار نجم الدوله در سالهای بعد در تقویم های آن روزگار که به صورت دفترچه ای منتشر میشد ستون جدیدی برای روزها و دوازده برج(ماه) حمل، ثور ، … و حوت (که باز هم عربی می‌باشد) درج می کردەاست. در سال ١٣٠٤ بود که بر اساس تصویب مجلس ایران ماههای فارسی جایگزین ماههای عربی شد (٣).

مبدا سالنامه مادی/کوردی

بر اساس نظر مورخان معتبر (٤) مبدأ تقویم و سالنامه کوردی به فتح نینوا ( پایتخت امپراتوری آشور) به دست کیخسرو (Cyaxares) پادشاە ماد در سال ٦١٢ پس از میلاد مسیح برمی‌گردد.

امروزه نیز در تقویم های چاپی دردیگر بخشهای کوردستان صورتهای مشابه از نام کوردی ماه ها وجود دارد. این نام ها در سالنامە وتقویم کوردی برگرفته از نامهای اصیل و باستانی کوردی می‌باشد. برخی بر این باورند که تقویم کوردی از سال ٧٠٠ پیش از میلاد آغاز می‌شود ( به همین دلیل عدد ٧٠٠ به سال میلادی به سال کوردی اضافه میشود). این همان سالی است که به روایت هردوت، دیاکو مادها را متحد کرد. پادشاهی ماد و تاسیس پایتخت آن در حکمدانه(مکان حکمیت)-هگمتانه (همدان امروزی) تا قبل از سال ٦٢٥ پیش از میلاد بعید بەنظر می‌رسد، سالی که کیخسرو (کەیخەسرو -نوەی پسری دیاکو) موفق به متحدنمودن بسیاری از قبایل مادی شد. او در سال ٦١٤ پیش از میلاد آشور را تصرف کرد و در ٦١٢ در اتحاد با نبوکدنصر پادشاه بابل، نیروهای خود را پس از محاصرەای طولانی به داخل شهرنینوا فرستاد و به امپراتوری خون‌ریز آشور پایان داد. سقوط و فتح نینوا به روشنی در کتابهای تاریخی جهان توسط یونانیان و بابلیان ثبت شده است. در کتاب اشعیأ نبی ،بنی اسرائیل (عهد عتیق) سوره ١٣ آیه ١٧ سقوط نینوا به این صورت توصیف می شود:” من مادها را میبینم بی اعتنا به طلا و نقره بر ضد بابلی ها برخواهند خواست تا بابلیها نتوانند با پیشکش کردن ثروت خود جان خود را نجات دهند … به این گونه [آنها] خداوند بابل را که با شکوهترین ممالک و زینت و فخر کلدانیان است مانند سدوم وعموره با خاک یکسان خواهد کرد.”

فتح نینوا یک رخداد بسیار مهم جهان باستان بوده است. آن هنگام که ارتشهای مادی متحد در ماه جولای سال ٦١٢(پیش ازمیلاد) نینوای آشور را پس از سه ماه محاصره فتح کردند،دنیای قدیم شوکه شد. آشور حکومتی خونریز و بی رحم بود که دائم به همسایگان خود تجاوز و دست درازی می‌کرد. هنگامی که نینوا سقوط کرد، جهان به خود لرزید جایی که ناحوم (Nahum) یکی از پیامبران یهود، جنگاوران مادی را اینگونه تصویر می کند:” جنگاوران ماد به سویتان میشتابند، با سپرهای سرخ شان و سرهای سربند پوشیده، نیزەهای افراشته و چرخان در آسمان، با ارابه هایی که برق میزنند و در کوی و برزن می غرند، مشعل هایشان تاریکی را خنجر میزند، فرمانده دیوار را به قوای ویژه خود می سپارد و هنگامی که پل عبور زده شد؛ دروازه بر روی مبارزان گشوده می شود، آنگاه قصر و بارو[نینوا]فرو می‌ریزد”(٤).

خبر پیروزی به یونان میرسد. فوسیلیدس شاعر یونانی می‌سراید که چه بسا کوچک شهر سنگی ( گویا شهر مادها بر سنگفرش بوده است) از نینوای آراسته پرتوانتر است. اتحاد خاندانهای مادی و کوردی قدرتمندترین ظلم دنیای قدیم را به زمین میزند و به شکست می‌کشانند.

اهمیت این رخداد در تاریخ کوردستان بسیار است و متاسفانه مورخان تاریخ خاورمیانه سعی درکوچک شماردن این رخداد داشتەاند. تقریبا هیچ مورخ خاورمیانەایی بە اهمیت دستاورد مادها در شکست آشور اشارەای نکردەاست. چیرگی، بر امپراطوری خون ریز و ظلم مستقر آن زمان بزرگترین پیروزی زمان خود بوده است. لذا  مناسب است که سال ٦١٢ پیش از میلاد به عنوان سرآغازی برای سالنامە و تقویم کوردی و سمبل اتحاد مادی و کوردستانی ها انتخاب شود. همپیمانی ماد به روایت مکتوب تاریخ (یونانیان و یهودیان) با اتحاد مردمانش تاسیس شد و اتحاد تولد امپراطوری ماد را در پی داشت.

نحوه محاسبه

برای محاسبه سال استاندارد کوردی کافی است عدد ٦١٢ را به سال میلادی اضافه کنید. چون تقویم میلادی سال صفر ندارد، لذا اولین سال کوردی در ٢٠ مارس ٦١٢ قبل از میلاد واقع می شود. نام ماههای کوردی به ترتیب زیر می باشند:

جدول زیر معادل و مشخصات ماەهای کوردی، روز ابتدای ماه(معادل میلادی)، گویش معادل کرمانجی، سورانی و تعداد روزهای هر ماه را نشان میدهد.

در ضمن با فرض اینکه سال کوردی برابر با زمان اعتدال بهاری در کوردستان باشد، ١٩ ساعت در هر ٢٦١٥ سال فاصله خواهد افتاد. در جدول زیر ماههای کوردی ، روز آغاز میلادی، نام کوردی به لاتین، نام کوردی به سۆرانی، تعداد روزهای هر ماه، معادل فارسی هرماە و سایر نامهای هر ماه در سایر گویشهای کوردی آوردە شدە است.

تبدیل سالنامه

جهت کاربرد عملی، نویسنده برنامه سالنامه کوردی rojmer Kurdi را جهت تبدیل سالنامه کوردی به سایر سالنامەها ارائه میکند.

(بر روی تصویر کلیک کنید)

این مطلب برای اولین بار در XAK Magazine گۆفاری خاک No 1 – Cenjan 2627/March 2015 به چاپ رسیدە است و از مجموعه مقالات ویکیپدیای انگلیسی و آرشیو قدیمی مرکز اسناد کتابخانه کنگره آمریکا به عنوان سرچشمه استفادە شده است.

سرچشمەها

• Gregorian calendar
• رۆژمێر کوردی
• [مبدأتقویم مبدا تقویم]
• نظر پیامبر ناحوم درباره مادها Nahum on Medes
• Salnameya kurdî
• Kurdish Calendar
• The Kurds: A Concise Handbook, Prof. Mehrdad R. Izady,Harvard University, 1992
• Kurdish-Persian Dictionary, A. Sharafqhandi “Hejar Tehran, Iran. 1991
• Kurdish traditional calendar, Abdula Ayobiyan, Tabriz University of Literature publication, Vol.16, No2, 1964
• Newroz in Kurdistan, Mostafa Kaywan, Tehran 1970