سلیمان چوکلی
با سپری شدن مدت زمانی از مراحل مقدماتی، پیمایش و آمایش پروژه ای ؛ اکنون بعد از خاتمه ی چاپ “نقشه‌ی ترکیب ملی و مذهبی استان ارومیه” که زمینه ی مساعدی برای پخش آن در منطقه ی فدرال کوردستان عراق و تعدادی دیگر از کشورهای اروپایی و کانادا و استرالیا مهیا گشته است ؛ در راستای هر چه بیشتر شناساندن این پروژه بر خود لازم می بینم گزارش و ارزیابی هر چند مختصری را در این رابطه ارائه نمایم:
منطقه‌ای که با عنوان استان اورمیه-ارومیه نامگذاری شده است ( آذربایجان غربی، واقع در شمالغرب ایران) بر اساس آخرین تغییرات تقسیمات استانی و اداری هیئت وزیران ایران تا انتهای آبان ١٣٨٨ از ١٧ شهرستان، ٣٩ شهر و ٢٨٦٣ روستا تشکیل شده است. حدود استان از هر چهار جهت جغرافیایی از طریق استان و ایالتهای تبریز، زنجان، سنندج ( در داخل مرزهای ایران) و سلیمانیه، هولیر یا اربیل( در داخل مرزهای عراق) و حکاری، وان، آگری و ایدر ( در داخل مرزهای ترکیه) و نخجوان آذربایجان محصور می باشد.
دو ملت کورد و ترک ساکنان عمده این استان را تشکیل میدهند. علاوه بر این دو، این استان اقلیتهای دینی اهل حق( علی اللهی یا گوران)، مسیحی، زرتشتی ، یهودی و بهایی را نیز در خود جای داده است. بر اساس مستندات تاریخی خصوصا در عصر زمامداری صفویه بخشی از قبایل و عشایر ترک که متمایز از ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و دینی کوردها بوده‌اند در منطقه اسکان داده شده‌اند. آخرین مورد از چنین اقداماتی که در طول ٢٠ سال گذشته صورت گرفت اسکان ترکهای« شاغی» بودند که در منطقه دشت شامات واقع در مسیر جاده‌ی مهاباد – میاندوآب سکنی یافتند. تغییرات دموگرافیکی حادث شده در این برهه که مملو از مطامع پشت پرده‌ی سیاسی بوده است تا به کنون موجد اختلافات و خونریزیهای فراوانی بوده و در حافظه‌ی اجتماعی ساکنان آن تاثیرات عمیقی از خود بر جای گذارده است ؛ تا جایی که در تواریخ مکتوب در ایران نیز اشارات فراوانی بر آن رفته است.علیرغم وجود چنین تالماتی همچنان می توان بر این نکته پای فشرد که با در نظر گرفتن ” امکان زیست مشترک کوردها و ترکها”، تمایزات ملی، اجتماعی، زبانی و دینی و سبک زندگی ، این دو ملت میتوانند با تکیه برپتانسیل های فرهنگی و فرهنگ گفت و گویی در تاسیس زندگی آزاد و جامعه‌ای دمکراتیک و زندگی سرشار از صلح و آشتی گام بردارند.
این پروژه همزمان با علم بر کلیه مشکلاتی که بر سر راه حل موضوع کنونی و حل نشده‌ی سرزمینی، مابین هر دو ملت کورد وترک ساکن این استان، در تلاش است با در نظر گرفتن کلیه حساسیتهای مکانی این فضای جغرافیایی را در نظر گرفته و داده های آماری آن منطبق بر اطلاعات آماری موثق قرار گیرند ؛ به گونه‌ای که واقعیتهای پنهان و مسئله ساز جغرافیای مرزهای داخلی –کنونی ایران و پراکندگی مذهبی آن از طریق نقشه، جدول، نمودار و مجموعه راهنمای نقشه با شکلی مدرن و امروزی در اختیار خواننده و مخاطب خود قرار گیرد ؛ تا زمینه‌ی مطالعه‌ای علمی و استراتژیک در مورد این منطقه و مناطق مشابه را فراهم سازد .
با توجه به مقدماتی که ذکر آن آمد یادآوری چند نکته الزامی بنظر می رسد:
1) سال ٢٠٠٦ آغاز پروژه و اواسط سال ٢٠١٠ میلادی اتمام بخش اصلی آن بود؛از آن دوره تا زمان چاپ آن در اواخر تابستان ٢٠١٢، تغییرات جزئی انجام گرفته مورد ملاحظه قرار گرفته و سعی شده است که در محتویات نقشه گنجانیده شوند.
2) این پروژه بر اساس خواست و مطامع سیاسی هیچ جریان و گروه سیاسی و غیر سیاسی شکل نگرفته و نشات گرفته از اراده‌ای شخصی با علم بر کلیت مساله و ابعاد مختلف آن بوده است.
3) سال ٢٠١٠ مجوز علمی و نشر آن از طرف انستیتوی کورد پاریس اخذ گردید. مراکز و سازمانهای عمده سیاسی و غیر سیاسی و تعدادی از موسسات دیگر اقلیم کوردستان به دلیل پاره‌ای از مسائل از پذیرش مسئولیت آن سر باز زدند.
4) کلیه هزینه‌های پرداختی برای انجام این پروژه از آغاز( ٢٠٠٦) و تا اتمام و مرحله‌ی پخش آن ( در کل ٧ سال) شخصی بوده و هیچ شخص یا گروهی نمی تواند ادعای حمایت مالی از این پروژه را داشته باشد.
5) متد تحقیق مبتنی بر اصول علم جغرافیا بوده و از اکثر روشهای آن از جمله : کتابخانه‌ای، میدانی و گفتگو استفاده شده است. عمده‌ترین بخش آن برداشت میدانی یا بازدید مستقیم از مناطق مطالعاتی بوده است. در بخش اعظم پیمایش های میدانی محقق حضور مستقیم داشته و در بقیه موارد افراد ساکن محل همکار پروژه بوده‌اند.
6) هیچ تحقیقی خالی از اشکال نبوده و با علم به اینکه بخش اصلی پروژه ی تحقیقی و جمع آوری اطلاعات از جمله برداشت های آماری از اماکن و پیمایش میدانی در شرایط نامناسب امنیتی انجام گرفته است؛ در چنین شرایطی مطمئنا اطلاعات حاصله بدون نقص نخواهند بود.
7) محقق هر گونه پیشنهاد، انتقاد و بازبینی علمی آمار و اطلاعات بکار گرفته شده را در جهت هر چه بیشتر پربار کردن محتویات و حذف کم و کاستیها با آغوشی باز پذیرا است.
8) محقق خود را در قبال هر نوع آمار، اطلاعات و مرزهای مشخص جغرافیایی بکار گرفته شده، مابین ساختارهاری جمعیتی ( گرچه همراه با کم وکاستیهایی هم باشد)، مسئول میداند.
9) بخشی از اطلاعات مربوط به شمار جمعیتی ترکیبات ملی، مذهبی و اقلیتهای مذهبی در هیچ کدام از مدارک و اسناد رسمی و منتشرشده ی موثق بنابه دلایل امنیتی قابل دریافت نبوده ؛ به همین دلیل از روش میدانی و بازدید مستقیم و گفتگو استفاده شده است.
10) این پروژه لزوم بررسی و شفاف سازی واقعیتهای پنهان یک جغرافیای امنیتی و حساس به لحاظ اتنیکی، با جمعیتی نزدیک بر 3 میلیون نفر را بر خود واجب دانسته و در راستای بازنمایی پتانسیل های جغرافیایی و منازعات احتمالی پیش رو و لزوم توجه مراکز تصمیم ساز و مدیریتی با هدف تقلیل منازعات آتی آن را به انجام رسانیده است .
11) مرکز نشر و پخش “کتابخانه اندیشه” در شهر سلیمانیه منطقه ی فدرال کوردستان، مسئولیت پخش آن را بر عهده گرفته است.
12) نقشه دارای شماره استاندارد بین المللی یا ” شابک” میباشد. شابک آن از کشور نروژ دریافت شده است.
مختصری درباره ی محتویات نقشه:
1) چارچوب کلی استان و شهرستانها منطبق بر آخرین تقسیمات سیاسی و اداری کشوریی ایران.
2) نشان دادن موقعیت جغرافیایی هر کدام از شهرستانها، شهرها، روستاها و بخشی از عوارض طبیعی استان.
3) شمار جمعیتی هر یک از ترکیبهای زبانی و مذهبی استان با تمرکز بر شهرستان، شهر و مجموع کلی روستاهای استان.
4) نقشه با سه زبان کوردی، فارسی و انگلیسی آماده شده است.
5) ذکر اسامی کلیه روستاهای استان( بالای یک خانوار و تخیله شده).
6) چگونگی پراکندگی زبانی، مذهبی و اقلیتهای مذهبی استان از جمله: اهل حق( علی الهی و گورانها)، مسیحی، یهودی، زرتشتی و بهایی بر اساس مکان ( شهرستان، شهر و روستا) از طرق علائم و شاخصه‌های خاص جغرافیایی.
7) تغییر و بازگرداندن اسامی اکثر روستاها و مکانهای جغرافیایی دیگر به اسامی اصیل و محلی.
8) پیوست مجموعه‌ای مجزا از نقشه‌ها، جداول، نمودارها و راهنماهای متنوع به نقشه‌ی اصلی.
ملاحظات:
1) بر اساس درصد و شمارشهای انجام گرفته بر آورد جمعیت ساکنان تعدادی از شهرها ( نه شهرستانها) بعد از بررسیهای دقیق و همه جانبه تخمینی میباشند.
2) جمعیت کمتر از ۵ % اعم از کورد وترک در شهرها منظور نگردیده، همچنین آمار دیگر ساکنان که متعلق به گروههای زبانی یا دینی دیگری بوده و کمتر از ۱% ( غیر از ارومیه) جمعیت را شامل شده‌اند لحاظ نشده و در آمارها گنجانیده نشده‌اند.
3) روستاهایی که کمتر از ۲۵% ساکنان آن شامل هر کدام از جمعیت کورد یا ترک بوده‌اند روستایی یکدست و غیر ترکیبی اعلام شده و تماما ترک یا کورد قلمداد شده‌اند. اما در عین حال جهت نشان دادن اقلیتهای دینی ( گوران یا مسیحی) کمتر از ۲۵% نیز در نظر گرفته شده است.
4) جمعیت ساکنان مراکز نظامی و پادگانها، نواحی صنعتی و خدماتی و رفاهی اطراف شهرها که در سرشماریهای دولتی با عنوان روستا مشخص شده‌اند، با آمارهای این نقشه تطابق نداشته و منظور نشده‌اند.
5) جمعیت ساکنان روستاهایی که بنا به علل سیاسی، اقتصادی و طبیعی ویران یا خالی از سکنه شده‌اند، در نقشه محسوب نشده اما به اسامی آنها اشاره شده است.
6) منظور از کوره‌سنیها، ترکهای سنی مذهب میباشند. همچنین اهل حق ( علی اللهی) های استان که کوردها از آنها به نام گوران یاد میکنند بخش اندکی از آنها که در جنوب استان ساکنند کورد و بقیه ترک زبان میباشند.
7) مسیحی شامل تمامی ارامنه، آشوریها و کلدانیها میباشند.
8) جمعیت ساکنان بهایی منطقه به جز شهرستان میاندوآب و ارومیه در سایر شهرها اعم از مهاباد و بوکان به دلیل شمار اندک شان به نسبت کل جمعیت شهرستانها منظور نشده‌اند.
چگونگی دریافت نقشه:
همچنانکه در بالا ذکر آن رفت، “مرکز پخش و نشر کتابخانه اندیشه” درشهر سلیمانیه، منطقه ی فدرال کوردستان مسئولیت پخش آنرا در کوردستان به عهده گرفته است. در خارج از کوردستان نیز جهت پخش آن اقداماتی انجام گشته و کسانی که خواهان دریافت آن در خارج از کشور هستند میتوانند با این شماره تلفنها تماس حاصل فرمایند.
نروژ:
1- اسلو: 004746646015-004740941473
2- ترونهایم: 004746355509
سوئد: 0046763966628
فنلاند: 00358503237148
دانمارک:
1- کوپنهاگ: 004543696823
2- آلبورگ: 004530237325
بلژیک: 0032489193222
اتریش: 00436767985057
سوئیس: 0041787176514
فرانسه: 0033683937251
انگلیس:
1- ساوتمپتون: 00447511351844
2- لیدز: 00447902124864
ایرلند: 00353876930695
کانادا: 0016474496595
آمریکا: 0017038257439
استرالیا:
1- کوینزلاند: 00617769490402
2- پرت: 0061413145593
