کوردستان پێنجومین هێزی گاز و نۆهەمین هێزی نەوتی جیهان

وەرگێڕ: حامید مائیلی

سەرەتا

زیاتر لە سەت ساڵ بە سەر گرێبەستی نهێنی سایکس پیکۆ لە نێوان ئینگلیس و فەڕانسە لە مانگی مەی ساڵی ١٩١٦ دا ڕادەبرێ .بە گوێرەی ئەوگرێبەستە خاکی وڵاتانی عەڕەبی ،کوردی ، تورکی،لە نێوان ئەو دوو وڵاتە دا دابەشکران،ئەوگڕێبەستە بە تەواوی نهێنی بوو و ڕووسییەی تەزاری یش بە چاوتێبڕێن لە بەرژەوەندییەکانی لە ناوچەیەکەدا بەشێک لەو گرێبەستە بوو.بەلام بەر لەوەیکە دەستی بە بەشی خۆی ڕابگا ،لە ساڵی ١٩١٧دا دەڕووخێ  چەند مانگ دوای وەیکە بۆڵشۆویکەکان لە مەسکەو دەستەڵاتیان بە دەستەوەگرت، نهێنییەکانی ئەوگرێبەستەیان لەقاو دا.رۆژی ٢٣ نەوامبری ساڵی ١٩١٧ رۆژنامەی پڕاودا و ئیزۆسیتا دەقی تەواوی ئەو گرێبەسەیان بڵاوکردەوە ،سێ ڕۆژ دواتریش، ڕۆژنامەی گاردییەن منچستێریش ناوەرۆکی گرێبەستەکەی بڵاوی کردەوە ،هەر وەک چاوەڕوان دەکرا، بڵاوکردنەوەی ئەوگرێبەستە تووڕەیی عەڕەب و کوردەکانی لێکەوتەوە .

ئاکامی ئەو گرێبەستە بە تەواوی ئابووری نێوان دەوڵەتی بریتانیا و فەرانسەی ،زۆر بەرین و چەند لایەنە ولە زۆر بواراند بۆ دانیشتوانی ئەو جوغڕافیایەی جێ مشتومڕە کاولکارانە و کارەساتاوی بوو،یەکێک لە گەورەترین دۆڕاوی ئەوگریبەستەئیستیعمارییە، کوردستان بوو کە سەرەڕای بوونی بەڵێنێک بۆ ساز کردنی کوردستانێکی سەربەخۆ،بەڵام لە بەڕێوەبردنی خۆیان پاراستن .

بۆ ماوەیەکی دوور ودرێژ و گۆیاش بە ئانقەست، هیچ ئامار و بەرئاوردێک لە سەرچاوەکانی ژێر زەوی وڵاتی کوردستان لە بڵاوکراوەکان و بەڵگەکانی دەوڵەتیدا وەبەرچاو ناکەون ،بۆیە پێویست بە ڕوونکردنەوە و بەراوردێکی  نیزیک بە واقیعییەت هەیە.

 

هێزی پێنجومی گاز

یەکێک لە شانۆگێڕانی سەرەکی گازی جیهان، ڕووسییە یە ،کە گرێبەستی حەوتووی پێشی کوردستان لەگەڵ ڕووس نەفت یش، باس لە حەولی هاوسەنگییەک و هاوئاهەنگییەک لەنێوان ولاتی ڕووس و کوردستان بە مەرجێک وەگەرخستنی گازی ئەوێ بۆ بازاڕەکانی جیهان دەکا .

لە کۆنفڕانسی ئابووری و وزەی پێکهاتەی ئانتڵانتیک دا ،تۆنی هایوارد ،بەرپرسی باڵای کار وباری BPلە عێڕاق، بە چەند وشەیەکی هێوامەندی، دەری بڕی کە لە ناوچەی کوردستان ڕازییە ،ناوچەی کوردستان تەنیا ،هەرێمەکە لەسەر زەوی کە هێشتا کاری توێژینەوە ودۆزینەوەی لە سەر نەکراوە و ئێمە لەسەر ئەوباوەڕەین کە توانایی ئەوەی هەیە کە ببتە هێزیكی گەورەی سەنعەتی نەفت لە جیهاندا .ئەو قسانەی بەرپرسی گەورەترین شیرکەتی جیهانی نەفت،  لە مێدیاکانی غەیرە ئینگلیسی زماندا زۆر کەم ڕەنگدانەوەی بوو. بە گوێرەی قسەکانی ئەو، کوردستان دوایین ویشکاییی سەرزەوییە، کە گەورەترین کانزای گازی سروشتی وەخۆدەگرێ و ڕادەی ئەو لە ٨ تا ١٠ تریلتۆن میتری موکەعەبە (لینک).

بە چاو خشاندنێک بە ئاماری فەرمی ولاتانی خاوەن گازی سروشتی و ئامارە فەرمییەکان ،دوای سەربەخۆ بوونی کوردستان، ڕیزبەندی نوێی شانۆگێڕانی گەوەرەی گاز لە جیهان بە شێوەی ژێرەوە دەبن.

.

 

هێزی نۆهەمی نەفتی جیهان

بە گوێرەی ئاماری بڵاوکراوە لەلایەن شیرکەتە خسووسییەکانی چالاک لە مەیدانی نەفت و گاز لە ناوچەکەدا ،کوردستان هەلگری لانیکەم ٦١ میلیارد بۆشکە نەفتە و هەر ئێستا نیزیک بە ٦٠٠هەزار بۆشکە لە ڕۆژدا هەناردەی دەروە دەکرێ .زۆربەی ئەو نەفتە لە ڕێگای هێڵی بۆریەی کەرکووک بۆ شاری جەیحانی تورکییە و لەوێشەوە بۆ بازاڕی هەناردەی ڕووسییە و ئوروپا بەرێ دەکرێ. بە ئاماژە بە سەرچاوەیەکی تر وبە گوێرەی زانیارییەکانی پێکهاتەی جوغڕافیایی ئەمریکا (USG) ،کوردستان هەلگری ٥٠ تا ١٠٠ میلیارد بۆشکە لەباشترین جۆری نەفەتە کە لە جوغڕافییایەکی گەمارۆدراو لە لایەن جیرانە دوژمنەکانی دا هەڵکەوتووە.

لەڕاستیدا بە تێکڕایی بە سەرچاوە نەفتییەکانی ئیلام و خانەقینەوە بەگوێرەی ڕیکخراوی هەناردە کەرەکانی نەفت ،کوردستان هێزی نۆهەمی نەفتی جیهانە .ئاماری نەفەتی کەرکووک بە وردی نازاندرێ ،بەڵام لەوانەیە و بە دووریش نییە، کە بە نەفتی کەرکووکەوە ،زەخیرەکانی کوردستان زیاتر لە ١٢٠میلیارد بۆشکە ببێ.

لە سەر بنەمای ئامارێک بەر لە سەربەخۆیی کوردستان کە لەبەر دەستدا بووە ،عێڕاق پلەی چوارەمی ئەو وڵاتانە بووە کە نەفتیان هەیە .بەشی کوردستانی لە سەرجەمی ئەو ڕادە یە ٤٠٪ سەرجەم سەرچاوەکانی نەفتی عێڕاقە. دوای سەربەخۆیی ،کوردستان بە تەنیایی دەتوانێ بە قەرایی هێزەکانی ئابووری ناوچەکەدا، نەخش وەستۆ بگرێ. خشتەی سەرەوە چۆنیەتی وڵاتی کوردستان دوای سەربەخۆیی نیشان دەدا.

لەسەر بنەمای هەناردەی نەفتی  ١،٨ میلیون بۆشکەی ڕۆژانە لە ساڵی ٢٠١٨ دا ،ساڵێ ٣٣ میلیارد دۆڵار بە گویرەی بۆشکەی ٥٠ دۆڵار دەرامەدی بووە . ئەو ڕادە زەخیرە نەفتییە بە قیمەتی ئەوڕۆش ٩٣ ساڵی تر دەتوانێ بەردەوام.

.

بە گوێرەی لێکۆڵینەوەیەک ،لەماوەی سەت ساڵی ڕابردوو دا نیوێک لە دانیشتووانی کوردستان بە هۆی کوشتار ،کۆڕەوی بە تۆبزی ،گەمارۆی ئابووری و دوژمنایەتی ولاتانی داگیرکەری کوردستان لە دەست چوون .ئەگەر ئەو وکۆکوژیانە نەبوایە ،کوردستان بە تەواوی گیان بەختکردووان و دانیشتووانی ئێستایەوە نیزیکەی ٨٠ میلیون کەس دەبوون ،واتە یەکەم یان دووهەم هێز لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا .

هەر ئێستا کە کوردەکان دوای ١٠٠ ساڵ کاولکاری و کوشتاری بە کۆمەڵ کە لێیان کراوە ،بڕیاڕی ئازادی کوردستانیان داوە کە خۆیان لەو سنوورە دەستکردانەی دەستی ئیستیعمار وداگیرکەران ڕزگار بکەن. دوای خۆڕزگار کردن لە دەست سیستیمی ئیستیعماری ئابووری ولآتانی داگیرکەر،دەتوانن لە ماوەی 15 تا  25ساڵ دا، ببتە یەکێک لە سێ هێزی کشتوکاڵ – نەفتی و ئابووری لە ڕۆژهەڵاتی ناویندا.

 

Dr. Pejvak Kokabian